Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego

Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (potocznie: guzy mózgu) dzielą się na pierwotne i wtórne. Aktualnie szacuje się, że nowotwory mózgu u dorosłych stanowią ok. 2% zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Natomiast średnia liczba zachorowań na nowotwory  wynosi około 3 000 rocznie.

Jakie są przyczyny powstawania nowotworów mózgu?

Mimo licznych badań na dzień dzisiejszy niezeznane są szczegółowe przyczyny powstawania pierwotnych guzów mózgu. Do głównych czynników zaliczanych do potencjalnie kancerogennych należy zaliczyć:

• odczynniki chemiczne (np. formaldehyd, substancje petrochemiczne, nitrozoaminy, chlorek poliwinylu),
• stosowanie pestycydów, estycydy, herbicydy,
• pole elektromagnetyczne,
• wcześniejsze urazy głowy i mózgu,
• predyspozycje genetyczne.

Do czynników, których wpływ został już potwierdzony w procesie nowotworzenia jest promieniowanie jonizujące.  Stwierdzono również wzrastającą częstość występowania pierwotnych chłoniaków mózgu u chorych z zakażeniem HIV.

Jakie są objawy nowotworów mózgu?

Przeważająca część nowotworów o.u.n to nowotwory zlokalizowane wewnątrzczaszkowo, zaledwie co około 10 nowotwór zlokalizowany jest w kanale kręgowym. W przypadku nowotworów wewnątrzczaszkowych mówimy o dwóch głównych typach objawów to jest: objawów nieswoistych oraz objawów ogniskowych. Objawy nieswoiste są przeważnie rezultatem nadciśnienia wewnątrzczaszkowego, wywołanego rozwojem lub wzrostem guza, zaś objawy ogniskowe są typowe skorelowane z uszkodzeniem tkanki mózgowej w miejscu powstania guza.

Przewlekłe nadciśnienie wewnątrzczaszkowe powoduje wiele objawów ogólnych do których między innymi należą: ból głowy, senność, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, nudności, wymioty, zaburzenia równowagi oraz inne. Najczęściej istniejącym objawem jest ból głowy którego intensywność wzrasta nad ranem i jest wynikiem wzrostu masy i rozwoju nowotworu. Bardzo często dochodzi przy tym do podrażniania nerwu błędnego co z kolei wiąże się z postępującymi nudnościami i wymiotami. Zaburzenia wyższych czynności nerwowych mogą być efektem zarówno wzrastającego ciśnienia wewnątrzczaszkowego jak również bezpośrednio wynikać z uszkodzenia mózgu poprzez rozwijający się nowotwór lub też współistniejących zaburzeń metabolicznych. Innym typowym objawem nadciśnienia wewnączszaszkowego jest uszkodzenie nerwu odwodzącego. Ciasnota wewnątrzczaszkowa zwykle narasta powoli i stopniowo, są jednak przypadki w których proces ten występuje nagle co skutkować może udarem krwotocznym lub niedokrwiennym. W końcowych stadiach choroby nowotworowej często dochodzi do przemieszczeń wewnątrzczaszkowych tak zwanych  wgłobień.

Objawy ogniskowe wynikają bezpośrednio z rozwoju guza a dokładniej z są one spowodowane oddziaływaniem guza na otaczające tkanki mózgu.  Do charakterystycznych objawów należy zaliczyć podrażnienie objawiające się napadami padaczkowymi, które bardzo często towarzyszą przerzutom oraz niektórym nowotworom wolno rosnącym takim jak oponiaki. Padaczka częściej pojawia się przy okazji nowotworów leżących powierzchownie głównie w obrębie płata czołowego, ciemieniowego czy też skroniowego. Dlatego też jeżeli u chorego pojawi się napad padaczkowy, a nigdy wcześniej osoba ta nie miała tego typu objawów to może być to sygnał wymagające diagnostyki w kierunku nowotworów mózgu.   

Objawy ogniskowe o charakterze ubytkowym przeważnie występują w przypadku nowotworów charakteryzujących się szybkim wzrostem (np. glejaki o charakterze złośliwym).

Jakie wyróżnia się typy nowotworów ośrodkowego układu nerwowego?

Wśród nowotworów wewnątrzczaszkowych wyróżnia się guzy pierwotne (wewnątrzpochodne) oraz wtórne, nowotwory przerzutowe (zewnątrzpochodne).

Guzy pierwotne wywodzą się w przeważającej ilości z komórek gleju,  mogą również pochodzić  z komórek opon, splotu naczyniówkowego, szyszynki, przysadki mózgowej, naczyń krwionośnych. Natomiast nowotwory przerzutowe powstają głównie z komórek przeniesionych z nowotworów z różnych narządów. Najczęściej są to nowotwory płuc i piersi.

Ponad 40% pierwotnych nowotworów wewnątrzczaszkowych stanowią glejaki, które jednocześnie odpowiadają za 70-80% ogółu pierwotnych nowotworów złośliwych ośrodkowego układu nerwowego.

Przykładem mogą tu być gwiaździaki, czyli nowotwory gleju gwiaździstego w śród których najwyższym stopniem złośliwości cechuje się  glejak wielopostaciowy.  Rzadziej występujące gwiażdziaki włosowatokomórkowe włokienkowe, protoplazmatyczne i anaplastyczne cechują się mniejszym stopniem złośliwości. Jednymi z najrzadziej występujących nowotworów mózgu są natomiast zwojaki i zwojakoglejaki.

Drugimi co do częstości występowania są oponiaki, które aktualnie stanowią około 30% wszystkich nowotworów ośrodkowego układu nerwowego. Oponiaki wywodzą się z komórek ziatnistości pajęczynówki i w większości mają łagodny histopatologiczny charakter. Ponieważ ich lokalizacja to przeważnie zewnętrzne obszary mózgu, cieszą się one bardzo dobrym rokowaniem klinicznym.

Przerzuty nowotworów do mózgu stwierdza się obecnie równie często jak nowotwory pierwotne ośrodkowego układu nerwowego.

Wczesne prawidłowe rozpoznanie nowotworu mózgu zdecydowanie polepsza możliwości terapeutyczne. Niestety ze względu na bardzo skomplikowaną budowę tego narządu a tym samym lokalizację niektórych typów nowotworów leczenie ich stanowi wyzwanie.  Niektóre guzy zlokalizowane są z miejscach w przypadku których nie ma możliwości na interwencję chirurgiczną lub szansa jej powodzenia wiąże się z ogromnym ryzykiem dla pacjenta, zaś inne metody leczenia takie jak radioterapia nie przynoszą pożądanych efektów.

Literatura:

• https://www.zwrotnikraka.pl/category/katalog-nowotworow/guzy-mozgu-i-oun/
• Neurologia – Podręcznik dla studentów medycyny pod redakcją Wojeciech Kozubskiego i Pawła P. Liberskiego, PZWL 2006 Warszawa